Astma zawodowa rozwija się u osób, które w pracy mają częsty kontakt z uczulającymi substancjami. Choroba dotyczy coraz większej liczby pracowników. Narażeni na nią są piekarze, laboranci, hodowcy zwierząt, lekarze czy osoby zatrudnione w przemyśle tekstylnym lub chemicznym. Astma zawodowa charakteryzuje się zwężeniem i zapaleniem dróg oddechowym oraz ich zwiększoną reaktywnością. Co należy o niej wiedzieć?
Astmę zawodową w Polsce diagnozuje się jedynie u około 200 osób rocznie. Wiele jej przypadków jest nierozpoznanych. Diagnostykę umożliwia szczegółowy wywiad lekarski, dzięki któremu specjalista może skojarzyć objawy pacjenta z jego pracą. Zaleca wtedy dodatkowe badania i odpowiednią terapię. Właściwe leczenie pozwala na kontrolowanie przebiegu choroby.
Astma zawodowa – objawy
Astma zawodowa to najczęściej występująca choroba dolnych dróg oddechowych związana z wykonywaną pracą. Jej objawy nie różnią się od symptomów innych rodzajów astmy oskrzelowej. Typowe dla niej jest zwężenie dróg oddechowych, ich zapalenie i wzmożona reaktywność. Choroba ta ma charakter napadowy, związany z kontaktem z czynnikiem uczulającym lub drażniącym. U pracownika pojawia się wtedy kaszel oraz często alergiczny nieżyt nosa i spojówek. Podczas ataku astmy chory ma duszności, a jego oddech jest świszczący i przyspieszony. Objawy te niekiedy ustępują samoistnie, a czasami dopiero po podaniu farmaceutyków rozkurczających oskrzela.
Czynniki ryzyka astmy zawodowej
Alergeny, które wywołują astmę zawodową, dzielimy na wielkocząsteczkowe i małocząsteczkowe. Te pierwsze to najczęściej czynniki pochodzenia biologicznego. Małymi cząsteczkami są zazwyczaj chemikalia. Poznano do tej pory prawie 450 substancji, które mogą odpowiadać za astmę zawodową. Udowodnione działanie alergizujące ma aż 300 z nich. Choroba często dotyczy piekarzy, którzy uczulają się na mąkę. Wywołują ją także alergeny zwierzęce. Na styczność z nimi narażeni są weterynarze, hodowcy zwierząt, rolnicy czy pracownicy ogrodów i sklepów zoologicznych. Niebezpieczne są również żywice, ziarna roślin oleistych, barwniki, detergenty, sole metali oraz formaldehydy. Pracownicy służby zdrowia oraz laboranci nierzadko cierpią na astmę z powodu kontaktu z lateksem, z którego są wykonywane ochronne rękawiczki.
Rodzaje astmy zawodowej
Choć objawy astmy oskrzelowej są w większości przypadków takie same, mechanizm ich powstawania może być różny. Astma zawodowa może być wywołana przez alergię na substancje, z którymi mamy do czynienia w pracy. Choroba ta przebiega z okresem latencji, czyli utajenia. Uczulenie na substancje biologiczne jest zazwyczaj związane z przeciwciałami IgE, które rozpoznają konkretne alergeny. Napad astmy następuje wtedy kilkanaście minut po rozpoczęciu pracy. Czynniki drobnocząsteczkowe mogą wywoływać reakcję ze strony limfocytów T, które wytwarzają zapalne cytokiny. W ten proces nie są zaangażowane przeciwciała IgE. Atak astmy pojawia się wtedy pod koniec pracy, po 6-8 godzinach styczności z alergenami. Astma zawodowa niealergiczna przebiega bez okresu latencji. Symptomy u chorego występują w niej do 24 godzin od ekspozycji na duże stężenia drażniących substancji.
Astma zawodowa – diagnostyka
Astma zawodowa bywa mylona z przewlekłą chorobą obturacyjną płuc oraz astmą niezwiązaną z pracą. W jej rozpoznaniu istotny jest wywiad lekarski. Specjalista powinien zwrócić szczególną uwagę na zawód wykonywany przez pacjenta. Musi pamiętać, że pojawienie się objawów w dorosłym wieku bardzo często świadczy o astmie zawodowej. Ponadto lekarz zaleca inne badania, w tym pomiar szczytowego przepływu wydechowego (PEF). Chory dokonuje pomiaru PEF w ciągu pracy i po jej zakończeniu. Po kilku dniach powtarza się badanie, jednak pacjent przyjmuje przed nim lek rozszerzający oskrzela lub placebo. Dzięki tym pomiarom można stwierdzić, czy objawy astmy związane są z wykonywaną pracą. W rozpoznaniu astmy alergicznej przydatne są testy punktowe na alergię. Wykonuje się także testy prowokacyjne alergenami pobranymi na stanowisku pracy chorego.
Leczenie astmy zawodowej
Leczenie astmy zawodowej nie różni się od terapii innych rodzajów tej choroby. Lekarze zapisują choremu przeciwzapalne steroidy wziewne. W razie ataku pacjent musi przyjąć leki rozszerzające oskrzela, czyli beta2-mimetyki. Istotne jest rozpoznanie czynników, które wywołują przykre objawy, a następnie ograniczenie z nimi kontaktu. Należy pamiętać, że nieleczona astma stanowi zagrożenie dla życia chorego. Jeżeli jej symptomy utrzymują się mimo farmakoterapii lub rodzaj pracy nie pozwala na ograniczenie kontaktu z alergenami, chory powinien rozważyć zmianę swojego stanowiska. W przypadku astmy zawodowej istotna jest również prewencja. Osoby narażone na kontakt z drażniącymi substancjami powinny częściej wykonywać badania okresowe. Ważne dla nich są także alergiczne testy skórne i badania spirometryczne.
Karolina Solga